چرا به همه یارانه می‌دهیم؟/ آغاز شمارش معکوس برای حذف یارانه ۱۸ میلیون ایرانی

در نشست «هدفمندی یارانه‌ها و معمای رفاه» که روز سه شنبه در مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری برگزار شد اظهار کرد: یارانه ها دغدغه‌ای بود که از سال‌های گذشته وجود داشت و از برنامه سوم توسعه درباره بررسی بازتوزیع یارانه‌ها به صورت هدفمند، بحث‌هایی صورت گرفت در کشوری مانند ایران با این حجم یارانه‌ها در کنار نظامات دیگر نشان می‌دهد چه اهمیت ویژه‌ای دارد.

وی با بیان اینکه یارانه‌های پنهان و فرابودجه‌ای داریم، افزود: امسال ۲۱ درصد منابع بودجه‌ای دولت را یارانه می‌دهیم که هزار و ۴۶ همت است و از این رقم ۸۸ همت سهم دارو است.

وی یارانه نقدی و مستمری پرداخته ماهانه به خانوار‌های تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی را ۳۶ همت برآورد کرد و ادامه داد: در تمام دنیا گفته می‌شود که یارانه نقدی برای تحقق عدالت و رشد اقتصادی و رفاه بیشتر است و باید بررسی شود که نظام فعلی یارانه‌ها در کشور ما چه میزان توانسته به عدالت اجتماعی و ارتقای دهک‌های ضعیف کمک کند.

نوروزی همچنین گفت:‌ماهانه ۳۵ میلیون دلار از وزارت نفت می‌گیریم تا یارانه بدهیم آن هم در حالی که روزانه ۲۰ میلیون لیتر بنزین وارد می‌کنیم و صادراتی نداریم؛ سایر حامل‌ها هم همین وضع را دارند به سختی از وزارت نفت پولی گرفته می‌شود و سپس به صورت مساوی به همه یارانه می‌دهیم.

رئیس سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها با بیان اینکه همه می‌دانند سیاست فعلی درست نیست و باید اصلاح شود، گفت: اصلاح این امر نیازمند داشتن بانک اطلاعاتی قوی است؛ حسن روحانی در سال ۹۳ از مردم خواست تا در صورت نیاز، ثبت نام کنند در نهایت این شد که روش خوداظهاری شکست خورد و همه مردم ثبت‌نام کردند روش دیگر ثبت دارایی‌های خانوار از سوی خود خانواده هاست، اما با گذشت ۱۶ سال هنوز نتوانسته‌ایم داده‌های اطلاعاتی املاک را که بر اساس آن دهک‌سنجی می‌کنیم، به رقم دقیقی برسانیم.

وی ادامه داد: پایگاه‌های اطلاعاتی خانوار‌ها نقص دارد و فقط هم در اختیار قوه مجریه نیست و باید به سمت ثبتی – مبنایی شدن برویم، زیرا روش آمارگیری و پرسش از خانواده‌ها هم جواب نمی‌دهد و به صورت دقیق نمی‌توانیم بفهمیم یارانه به کدام خانواده اصابت بکند یا نکند.

نوروزی این نکته را هم گفت که وزارت رفاه برخی شاخص‌ها مانند املاک و خودرو و تراکنش بانکی و سفر‌های خارجی را بررسی می‌کند و ملاک قرار می‌دهد که آزمون وُسع دقیقی نیست، چون داده‌های ثبتی – مبنایی ما دقیق نیست.

۹۲ درصد مردم در حال دریافت یارانه هستند

نوروزی با بیان اینکه ۹۲ درصد مردم در حال دریافت یارانه هستند، گفت: باید از سیستم حمایت فراگیر باید به سمت سیستم تامین اجتماعی و خدمات‌دهی فراگیر برویم.

وی افزود: سیستم حمایتی باید زمان‌دار باشد و یارانه باید مشروط به چیزی باشد مثلاً فرزندان خود را در مدارس ثبت‌نام کنند یا اعتیاد کاهش یابد و اگر از فرد واکنش مثبت دید، یارانه پرداخت شود در غیر این صورت نباید ادامه‌دار شود؛ الان مجلس مصوب کرده که در قانون بودجه امسال ۳ دهک حذف شوند که ۱۸ میلیون نفر می‌شود دولت هم در حال اجرای آن است.

رئیس سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها ابراز امیدواری کرد تا پایان سال بر اساس بررسی‌های وزارت رفاه به این سمت برویم که دهک‌های بالایی که یارانه می‌گیرند، حذف شود اگر جامعه به این بلوغ برسد که در صورت حذف یارانه افراد غیرمشمول، خدمات بهتری دریافت کنند، با دولت همراهی خواهد کرد.

یارانه پنهان بنزین ۲ هزار همت است

نوروزی با تاکید بر اینکه به تدریج باید در نظام منابع و مصارف یارانه‌ها اصلاحاتی انجام شود، افزود: متوسط مصرف روزانه بنزین در کشور ۱۳۹ میلیون لیتر است که با نرخ ۱۵۰۰ تومان به مردم فروخته می‌شود و می‌بینیم یارانه پنهان بنزین در مقایسه با نرخ واقعی آن بالغ بر ۲ هزار همت است. درباره گاز طبیعی و برق هم همینطور؛ اما همه ما به عنوان افرادی که در این زمینه اطلاعاتی داریم باید ببینیم آیا جامعه یارانه پنهان را احساس می‌کند؟ طبیعی است که یارانه احساس نمی‌کند این حجم یارانه دریافت می‌کند.

رئیس سازمان هدفمندی یارانه‌ها اظهار داشت: مطالعه‌ای در سال ۱۴۰۲ انجام شد که نشان می‌داد ما روزانه به ایرانی‌ها ۴ دلار یارانه می‌دهیم و خط فقر ۲ دلار بود، اما آیا این میزان یارانه احساس می‌شد؟ الان انرژی را با قیمت بسیار پایین به مردم می‌دهیم.

وی یادآور شد: قرار بود در برنامه ۵ ساله چهارم قیمت حامل‌های انرژی به ۹۰ درصد فوب خلیج فارس برسد درباره برق و گاز طبیعی و سایر حامل‌ها هم همینطور؛ اما این اتفاق نیفتاد یعنی هدفمندی یارانه‌ها از همان ابتدا در منابع و مصارف به مشکل خورد.

حذف دهک‌های پر درآمد‌ها کلید خورده است

نوروزی با این اینکه حذف دهک‌های پردرآمد کلید خورده گفت: در زمینه منابع هم سوختی که به معادن و صنایع بزرگ داده می‌شود، نیازمند اصلاح است که این کار در ستور کار قرار گرفت؛ سوخت هواپیما هم همینطور در حال اجراست و امسال نرخ سوخت هوایی را از لیتری ۶۰۰ به ۳۰ درصد تولید پالایشگاه رسانده‌ایم که تا پایان امسال ۲۰ همت درآمد برای دولت ایجاد کرد.

وی افزود: اصل کار قیمت‌گذاری فرآورده‌های نفتی است که باید اصلاح شود؛ در اقتصاد وقتی کرایه تاکسی تغییر می‌کند به سایر بخش‌ها نیز سرایت می‌کند و برای فرآورده‌های نفتی این شرایط بدتر است.

پرداخت یارانه از شیرخشک تا خرید گندم و دارو

رئیس سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها با یادآوری اینکه در ماه جاری ۱۳.۵ همت یارانه به شیرخشک دادیم و سال گذشته ۲۱۲ همت صرف خرید تضمینی گندم شد، افزود: یک راه‌حل این است که یارانه را به مصرف‌کننده نهایی بدهیم. یعنی همه چیز قیمت آزاد داشته باشد و دولت از مصرف‌کننده نهایی حمایت کند مثلا ما دارو را در سال جاری صرفا یه شرکت‌های پخش دارو می‌دهیم به حلقه‌های قبلی زنجیره نمی‌دهیم، چون از اصابت آن به هدف مطمئن نیستیم.

وی با طرح این پرسش که مرکز اصلی تصمیم‌گیری کیست؟ وزارت رفاه یا سازمان برنامه؟ اظهار داشت: حتی باید نظام مالیاتی هم در این زنجیره به صورت یکپارچه دیده شود؛ نمی‌شود از فردی که یارانه می‌گیرد، مالیات هم بگیریم.

نوروزی درباره اصلاح بانک اطلاعات خانوار‌ها گفت: ما در سازمان هدفمندی بانک اطلاعات خانوار‌ها را با همکاری وزارت رفاه ایجاد کردیم، اما دهک‌بندی را وزارت رفاه مشخص می‌کند در سال ۱۴۰۰ دولت مصوب کرد تا پایگاه اطلاعات خانوار اصلاح شده و ثبت احوال متولی این پایگاه اطلاعاتی شود، اما چون تعریف ما در سازمان هدفمندی با تعریف سازمان ثبت از خانوار تفاوت دارد، اختلافاتی در پایگاه‌های اطلاعاتی پیش آمد لذا با سازمان ثبت احوال در حال بررسی این اطلاعات به صورت استان به استان هستیم که تا کنون به ۱۸ استان رسیده است؛ در این طرح مراجعات به استانداری و فرمانداری‌ها و پلیس + ۱۰ حذف شده و باید همه خانوار‌ها تغییرات در بُعد خانوار را در پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان ثبت احوال درج کنند.

باید یارانه به پوشش تورم احساسی برخورد کند

در ادامه نشست امید حاجتی رییس سابق سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها اظهار داشت: رفاه اقتصادی خانوار عمدتا از سه محور وضعیت ثروت خانواده، شرایط درآمدی خانوار و خدماتی که از دولت دریافت می‌کند، بسته به اینکه درآمد خانوار زیر خط فقر یا بالای خط فقر باشد، تاثیر می‌پذیرد. در زمینه سنجش ثروت خانوار شامل خودرو و مسکن دولت‌ها نقشی ندارند در بخش درآمد خانواده‌ها نیز دولت از سه منظر تعیین حداقل دستمزد، نظام مالیاتی و یارانه نقدی تاثیرگذار است.

حاجتی گفت: هر گاه بحث حداقل دستمزد می‌شود سریعا گفته میشود اثر تورمی دارد، اما تاثیر آن ۱۰ درصد در هزینه تمام شده کالا و خدمات است، مالیات هم در درآمد و بازتوزیع ثروت نقش زیادی دارد پارامتر سوم در درآمد خانوار یارانه نقدی است که در کشور ما پرداخت می‌شود.

وی با اشاره به اثرگذاری خدمات دولتی بر ثروت خانوار افزود: تورم مانند دمای هواست که دمای اعلامی با دمای احساسی تفاوت زیادی دارد در بحث رفاه هم همین است وقتی تورم در مقیاس عمومی با تورم در مقیاس کالا‌های عمومی مقایسه می‌شود می‌بینیم که تورم احساسی با تورم اعلامی فرق دارد و مردم فکر می‌کنند ما به آنها راست نمی‌گوییم درحالی که اتفاقا به مردم راست گفته میشود ولی تورم احساسی با تورم عمومی متفاوت است.

وی خاطرنشان کرد: باید یارانه به پوشش تورم احساسی برخورد کند الان به ۹۰ درصد جامعه یارانه میدهیم و افتخار هم می‌کنیم، چه افتخاری دارد که این همه مردم در کشور نیازمند یارانه هستند؟ در حالی که یارانه داده می‌شود تا نوسانات ناشی از مابه‌التفاوت تورم با رفاه خانوار را پوشش دهد.

رییس سابق سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها با بیان اینکه سالهاست که یارانه غیر مستقیم در اقتصاد ایران پرداخت می‌شود؛ اظهار داشت: یارانه غیر مستقیم همواره باعث ناکارآمدی بسیار بالایی شده و رانت و فساد در پی داشته است مثلا یارانه دارو از ابتدا تا انتها سرشار از رانت و فساد است. از ابتدایی که یارانه ارزی دارو برای واردات این کالا داده می‌شود زیر سوال است تا زمانی که واردکننده اقدام به انتخاب دارو‌ها می‌کند سپس وقتی وارد می‌شود دوباره به خارج قاچاق می‌شود یعنی سرتاپا رانت و فساد است خب چرا ارز ارزانتر به دارو می‌دهیم؟ یک راهکار این است که واردات دارو آزاد شود سپس بعد از مصرف دارو و تجویز آن، یارانه به مصرف‌کننده نهایی داده شود نه اینکه یارانه به فردی که می‌خواهد دارو وارد کند، داده شود؛ نتیجه این راهکار این است که با هزینه بسیار کمتری از بیماران خاص و سرطانی حمایت می‌شود وظیفه دولت مداخله در هزینه‌های درمان شهروندان و اینگونه بخش‌هاست.

حاجتی درباره یارانه‌های انرژی گفت: حداقل آسیب این یارانه‌ها ازدیاد مصرف است و باید برای آنها چاره جویی یکباره شود؛ نمی‌شود بنزین با فوب خلیج فارس وارد شود و سپس به همه مردم با ۱۰ درصد قیمت فوب داده شود، بنابراین در بخش یارانه‌های غیر مستقیم به شدت با حذف یارانه‌های غیرمستقیم به صورت یکجا، یکپارچه و هدفمند موافقم.

وی تاکید کرد: ناترازی دخل و خرج خانوار از بقیه ناترازی‌ها مهمتر است مگر می‌شود امروز سراغ بنزین برویم سپس فردا سراغ برق برویم؟ خیر. باید همه اینها یکجا بررسی شده و اثر آن بر معیشت خانواده‌ها مورد نظر قرار گیرد و بعد یکجا اقدام به آزادسازی قیمت‌ها کنیم.

به گفته کارشناس اقتصادی باید رفاه جامعه به صورت بسته دیده شود و آثار و آسیب‌های وارده به جامعه به صورت یکپارچه دیده شود.

چرا به همه یارانه می‌دهیم؟

حاجتی درباره پرداخت یارانه نقدی گفت: سوال این است که چرا به همه یارانه می‌دهیم؟ دو قشر یارانه‌بگیر هستند یک دسته که اصلا یارانه در زندگی آنها تاثیری ندارد، چون وضع خوبی دارند دسته دوم این است که به قدری وضع آنها بد است که یارانه باز هم تاثیری در زندگی آنها ندارد. باید افرادی که وضع مالی خوبی دارند شناسایی شود بانک اطلاعاتی خوبی هم داریم تا افراد متمول شناسایی شده و حتی از آنها به عنوان فرار مالیاتی شکایت کرد.

این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: یارانه فقط باید برای گرفتن نوسانات ناشی از تورم‌هاست؛ باید معیشت خانواده‌ها به صورت فصلی بررسی شود تا اختلاف با خط فقر پوشش داده شود ممکن است خانواده‌ای در یک ماه ریالی نگیرد و خانواده دیگری ۲۰ میلیون تومان دریافت کند؛ بخشی از تغییرات خانواده‌ها به دلیل بیکاری‌های فصلی کارگران است و سبب چنین شرایطی برای خانوار‌ها می‌شود.

وی تاکید کرد: همین یک قلم اقدام در بهبود ضریب جینی اثرگذار است و رضایتمندی بالایی ایجاد می‌کند، وقتی کف رفاه جامعه رشد کند مردم فرهنگ‌پذیر می‌شوند و جرایم خرد کاهش می‌یابد. اگر می‌خواهیم در حوزه برنامه‌های یارانه‌ای دولت تصمیم‌گیری کنیم نباید اولاً موردی تصمیم‌گیری کنیم ثانیاً به تراز بودن دخل و خرج خانوار دقت کنیم سوم اینکه یکپارچه سیاست‌ها دیده شود و چهارم اینکه به اقشار مرفه یارانه داده نشود.

حاجتی ادامه داد: باید سیاستگذار و مجری یکی باشد یا همه صفر تا ۱۰۰ یارانه دست وزارت رفاه باشد یا سازمان برنامه؛ نه اینکه بخشی از آن را وزارت رفاه تعیین کند و بخش دیگر را سازمان برنامه و بودجه. الان رییس جمهور در حال تفویض اختیارات به استانداران است باید تعیین خانواده‌های مشمول یارانه نقدی هم به استانداران داده شود.